Hoofdredacteur Jos Dirkx presenteert het Handboek psychodynamiek (De Tijdstroom, 2011). Het zal wellicht gaan functioneren als een belangrijk referentiepunt voor velen. Psychodynamiek is een eerste, wezenlijke eigenschap van alle vormen van psychoanalytisch denken. Dat wordt hier in een breed kader geplaatst.
Fragmenten uit de inleiding bij
J. Dirkx, M. Hebbrecht, A. Mooij, R. Vermote (red.) (2011)Handboek psychodynamiek. Een verdiepende kijk op psychiatrie en psychotherapie. De Tijdstroom, 2011
Psychodynamiek: tussen begrijpen en verklaren
In dit handboek staat het psychodynamisch perspectief op de psychopathologie centraal. Het psychodynamisch perspectief is op de eerste plaats schatplichtig aan het psychoanalytisch gedachtegoed, maar omvat ook de aftakkingen, modificaties en uitweidingen van de psychoanalytische theorievorming en techniek die later ontstonden en nog altijd ontstaan. Zo is bijvoorbeeld een relatief nieuwe behandelmethode als transference-focused psychotherapy (tfp) wel psychodynamisch van aard maar niet zozeer psychoanalytisch. Er wordt weliswaar gewerkt met en in de overdracht van de patiënt-therapeutrelatie, maar er worden tevens strikte afspraken gemaakt in een contract waaraan de specifieke patiënt met een borderline persoonlijkheidsstoornis zich dient te conformeren. Hoewel het contract tevens een manier is om het ageergedrag te onderkennen en tegen te gaan is het niet vrijblijvend en kan het zelfs leiden tot het tijdelijk stoppen van de behandeling.
Dit handboek bestaat uit een aantal delen waarbij het eerste deel start met de basale psychodynamische concepten die in veel opzichten de bakermat vormen van alle moderne psychotherapie. Vrijwel geruisloos zijn deze concepten – zoals het onbewuste, overdracht, tegenoverdracht en kinderlijke seksualiteit – in de vorm van bijvoorbeeld het oedipuscomplex zelfs onderdeel geworden van onze cultuur. In deel 2 staan wetenschappelijke aspecten centraal, waarbij het niet alleen gaat over de effectiviteit van psychodynamische behandelvormen maar ook over hoe behandeleffecten tot stand komen. Deel 3 handelt over levensfasen en gaat vooral over het onderscheid tussen wat nog binnen een normale ontwikkeling past en waar en op welke kwetsbare momenten in een mensenleven het fout kan gaan. In deel 4 komen psychodynamische technieken en behandelvormen aan bod. We hebben de auteurs gevraagd de recentste inzichten toe te voegen, met nadrukkelijke aandacht voor onderzoeksgegevens van de behandeleffectiviteit. In deel 5 wordt de psychopathologie beschreven vanuit psychodynamisch perspectief. We hebben ervoor gekozen niet slaafs de dsm-indeling te volgen maar uit te gaan van ziektebeelden zoals ze zich in de praktijk kunnen aandienen. In deel 6 van dit handboek blijkt ten slotte hoe ver de psychodynamiek zich verspreid heeft en hoe ze in veel opzichten onderdeel is geworden van ons dagelijks leven. Denk daarbij aan organisatievormen, aan opvattingen over leiderschap en management, aan de relatie met filosofische stromingen, maar ook aan cultuurdragers als muziek, literatuur en film.
De Nederlandse en Vlaamse auteurs vertegenwoordigen verschillende psychodynamische stromingen. Ze zijn werkzaam in de klinische praktijk en veelal toonaangevend wat betreft het onderwerp dat in hun eigen hoofdstuk(ken) aan de orde komt. De doelgroep voor wie dit handboek is geschreven, wordt breed en daarmee ambitieus gedefinieerd. Niet alleen psychiaters, psychotherapeuten, psychologen, psychoanalytici en vooral ook zij die voor een dergelijk vak in opleiding zijn, maar ook postgraduate studenten in psychologie, sociale wetenschappen, bestuurskunde, management, filosofie en geschiedenis kunnen hier de state of the art van het psychodynamisch gedachtegoed vinden. En zelfs ervaren psychoanalytici kunnen in dit handboek nieuwe kennis opdoen of bezonken gedachten opfrissen.
In dit Handboek psychodynamiek gaat het om een geleidelijk meer in de verdrukking geraakte maar ook verdiepende wijze van kijken en behandelen die nog altijd een prominente plaats verdient in de psychiatrie en psychotherapie. Het psychodynamisch perspectief is immers een noodzakelijke aanvulling op de biomedische denkrichting. Tegelijk is gepoogd tot een meer integrale benadering van psychopathologie te komen met het geven van betekenis maar ook het zoeken naar een oorzaak – een positie tussen begrijpen en verklaren. Hiermee wordt aan beide epistemologische perspectieven, zowel het natuurwetenschappelijke als het geesteswetenschappelijke, recht gedaan. Het is aan de lezer of we geslaagd zijn in de ambitieuze doelstelling net als Freud twee talen te spreken.
Jos Dirkx