Ageren

Het uitleven van onbewuste wensen en fantasieën, met name in de overdrachtsrelatie, waarbij de persoon in kwestie beheerst wordt door een gevoel dat de ervaring “echt” is en overgaat tot daden. Kort gezegd: doen in plaats van beleven of zich herinneren. Twee Freudcitaten om dit te illustreren: ‘Hoe groter de weerstand is, op des te grotere schaal zal het herinneren vervangen zijn door ageren (herhalen)’ (1914g; 6: 428). ‘Het was een geval van “ageren” in plaats van herinneren, zoals dat zo vaak tijdens de analytische arbeid met neurotici gebeurt’ (1939a; 10: 398).

Zo kan een analysand uit angst om zich (weer) verlaten te voelen de laatste zitting vF3;F3;r de vakantie niet komen. Hij hanteert het afweermechanisme passive turning into active en hij vermijdt het zich verlaten voelen door niet te komen. Dit alles zonder dat hij zich de betekenis van zijn actie realiseert. Een andere analysand kan zijn portefeuille ergens laten liggen, zodat die wel gestolen moet worden. Dat kan een zelfbestraffing zijn, omdat hij vroeger woedend was op zijn vader en nu op zijn analyticus – hetgeen voor hem een verboden gevoel is. Een psychoanalyse bestaat voor een belangrijk deel uit de bespreking van acties van de patiënt. Vaak is het niet gemakkelijk uit te maken of men te doen heeft met vruchteloos herhalen van het verleden als afweer van belevingen, of dat een analysand met vallen en opstaan bezig is zich nieuw gedrag eigen te maken. Soms ook moet de analysand dingen dF3;én omdat de psychoanalyticus hem anders niet blijkt te horen. In Engelstalige literatuur onderscheidt men soms acting in (ageren binnen de psychoanalytische situatie) en acting out (ageren daarbuiten).

Hiermee hangt het volgende samen. In de tijd van Freud, en ook daarna nog wel, werd gewoonlijk tevoren tegen de analysand gezegd dat deze tijdens de behandeling geacht werd geen levensbelangrijke beslissingen te nemen om hem te beschermen tegen impulsieve acties of beslissingen waar hij later spijt van zou kunnen krijgen. De analyse wordt dus in abstinentie gedaan. Tegenwoordig wordt dit meestal niet meer tegen de analysand gezegd, omdat in beginsel alle belangrijke zaken in het leven van de analysand aan de orde komen tijdens de sessies. En ook omdat analyses soms zo lang duren, kan men moeilijk verwachten dat de analysand al die tijd wacht met het nemen van belangrijke beslissingen.