Compromisformatie

Vorm/vermomming waarvan het verdrongene zich bedient om tot het bewustzijn te worden toegelaten, bijvoorbeeld in een droom, lapsus of symptoom. Op deze manier kan gelijktijdig worden voldaan aan de onbewuste wens en aan de eisen die de afweer stelt. Door de beeldspraak waarin het onbewuste ligt achter of onder het bewuste zou men kunnen vergeten dat het onbewuste zich feitelijk altijd manifesteert aan de oppervlakte. Wij hebben bijna nooit te doen met alleen maar afweer of met alleen maar onbewuste. Uitgedrukt in de tweede topiek gaat het meestal om mengvormen waaraan Ik, Es en Boven-Ik alle drie hun aandeel hebben. Bijvoorbeeld, het arme familielid dat bij de Rothschilds op bezoek ging, wilde zeggen dat hij vriendelijk werd ontvangen zoals onder familieleden behoort, maar er zat ook een andere kant aan: hij had namelijk erg goed gevoeld dat hij een arme sloeber was en de familie Rothschild puissant rijk. Hij werd familionair ontvangen (Freud, 1905c; 3: 353, 463). Een dergelijke vergissing zegt alles, is grappig en kan soms pijnlijk zijn door zijn duidelijkheid.