Geweten

Het geweten wordt niet langer opgevat als de controlerende, inperkende psychische functie van het Boven-Ik , noch als vooral een vermogen van rationele controle op basis van morele noties (Kohlberg). Een nieuwe definitie is nodig, gebaseerd op moderne wetenschappelijke inzichten in ‘zelfbewuste’ emoties en emotieregulatie. Zodra zelfbewuste emoties worden waargenomen, al dan niet in een onbewuste beleving, wordt het geweten geactiveerd.

Een werkdefinitie van het individuele geweten zou in een richting kunnen gaan waarin sociale, strikt individuele, intrapersoonlijke en interpersoonlijke aspecten verweven en niet te onderscheiden zijn. ‘Geweten’ verwijst dan naar een psychisch proces dat een bewakersfunctie heeft voor het emotionele evenwicht en dat tot stand komt in het samenspel tussen zelfbewuste emoties als schaamte en schuld, naast het vermogen empathisch te zijn en moreel te redeneren. Het geweten wordt ontwikkeld in de loop van de vroege kinderjaren tot in de adolescentie.

De component ‘zelfbewust’ in deze werkdefinitie verwijst naar het samenspel met zelfgevoel en identiteit. De emotie schaamte is vooral verbonden met de waardering van het momentane zelfgevoel en de evaluatie van de meer stabiele identiteit. De emotie schuld is voornamelijk verbonden met de evaluatie van het eigen handelen. Het empathisch vermogen is onderdeel van het geweten omdat het een belangrijke rol speelt in het kunnen ervaren van en inspelen op de relationele en interactionele aspecten van de emoties schaamte en schuld. Het niveau van de cognitieve ontwikkeling, waaronder het niveau van moreel redeneren, is vooral belangrijk voor het evaluatieve karakter van de zelfbewuste emoties.

Het geweten is geen opzichzelfstaande structuur noch een opzichzelfstaand vermogen. Het is ingebed in de bewuste en onbewuste psychische processen van degene die zijn emoties en conflicten reguleert, zichzelf, anderen en gebeurtenissen betekenis verleent en die zichzelf beleeft als een uniek individu. Het daadwerkelijk functioneren van het geweten is sterk afhankelijk van het functioneren in verschillende situaties en op verschillende momenten. [FS]