Penisnijd

Deze nijd kan zich bij de vrouw ontwikkelen vanuit de ontdekking van het anatomische geslachtsverschil. Het kleine meisje voelt zich dan ten opzichte van de jongen tekortgedaan en wenst eveneens een penis te bezitten. Indien de integratie van dit gegeven niet helemaal lukt bij de jonge vrouw, kunnen allerlei gevolgen optreden. Zo kan in het onbewuste de gedachte voortleven dat zij die penis nog kan/zal krijgen als ze het echt wil. Freud wijst erop dat een minderwaardigheidsgevoel het gevolg kan zijn, evenals grote afgunst op mannen en een sterke neiging om met hen te rivaliseren. Indien zo’n meisje haar moeder voor dit “gebrek” verantwoordelijk stelt, kan een verwijdering tussen moeder en dochter het gevolg zijn. Men ziet soms ten gevolge van penisnijd een onderwaardering van het vrouwelijke en een sterke identificatie met de man; alleen wat des mans is zou echt de moeite waard zijn (zie Freud 1925j; 9: 180v). Overigens treft men penisnijd ook aan bij mannen. Zo kunnen blanken fantaseren over de enorme potentie van de zwarten.

Dit begrip heeft veel kritiek gekregen van de vrouwenbeweging voor wie Freud soms werd tot male chauvinist number one. De vrouwenbeweging stelt dat de waardering van de penis en de onderwaardering van de vrouwelijkheid te maken hebben met de plaats van de man en de vrouw in de maatschappij. Vandaar de voorkeur voor het meer neutrale woord gender. Met de verandering van de sociale posities zal de penisnijd goeddeels kunnen verdwijnen. De meeste psychoanalytici zullen penisnijd nu beschouwen als een neurotische ontwikkeling en zij zullen het begrip niet meer gebruiken om gerechtvaardigde verlangens van vrouwen weg te wuiven als uitingen van een mannelijkheidscomplex. Zie ook Baarmoedernijd, Castratieangst en Psychoseksuele ontwikkeling van de man en van de vrouw.