Harry Stroeken bespreekt een essay waarin Etty Mulder een combinatie van psychoanalyse en kunstvormen realiseert.
Bespreking van
Etty Mulder (2011) De sirenen zwegen. Psychoanalyse, mythe & kunst. Uitgeverij Sjibbolet, Amsterdam.
Uitgeverij Sjibbolet voor theologie, filosofie en psychologie is nieuw in uitgeversland. Daarachter staat Elsbeth Greven die vroeger uitgever was bij Boom en onder andere verantwoordelijk was voor de uitgaven psychoanalyse, bijvoorbeeld voor de prachtige Nederlandse Freud-uitgaveWerken in 2006. In de reeks Oratio verschijnen essays van een tachtigtal pagina’s, zo ook dit essay van Etty Mulder. Theo de Boer en Ger Groot, Erik Borgman, Gerrit Glas en Johan Schokker zijn andere auteurs voorzien in deze reeks.
Het psychoanalytische denken is geïntegreerd in verschillende cultuurfilosofische en literaire interpretatietheorieën, losstaande van de klinische toepassing van de psychoanalyse. Dit essay is van deze stelling een fraaie toepassing. Etty Mulder realiseert een combinatie van psychoanalyse en kunstvormen. Het essay handelt vooral over muziek en met name opera. De uiteenzetting van de twaalftoonstechniek zal ik de lezer besparen; in de parallellie die de auteur beschrijft tussen de tijdgenoten Freud en Schönberg, beiden Joods, in hun werk over Mozes, komt die techniek van de moderne muziek aan de orde. Ook Strawinsky, Le Sacre du Printemps wordt besproken. Mulder schrijft hier echter niet alleen over muziek. Ook film is een onderwerp, met name Offer van Tarkovsky komt aan de orde.
Wellicht kan ik dit essay het beste karakteriseren door een paar typerende zinnen te citeren, zoals deze. ‘Sinds de ontdekking van het onbewuste kan het mythologische verhaal van de afdaling in de onderwereld worden opgevat als ‘externalisatie van de daling in het onbewuste’ (p. 20). ‘Psychoanalytisch beschouwd ligt het voor de hand dat hij [Odysseus] het [beeld van de Sirenen] als herinneringbeeld, als introjectie, bewaart’ (p. 24). ‘Het [concentratie] kamp belichaamt vaak tot in de kleinste details de beelden en kronieken van de hel zoals deze zich van de twaalfde tot de achttiende eeuw in de kunst en het denken van Europa hebben gemanifesteerd’ (p. 26).
Kortom deze oratio is een zeer fijnzinnige en erudiete psychoanalytische beschouwing van kunstvormen.
Harry Stroeken, september 2011