Vrije associatie

Grondregel in de psychoanalytische behandeling, inhoudende dat de patiënt alles zegt wat hem invalt, niets uitgezonderd. Freud zei tegen zijn patiënten: ‘Gedraagt u zich zoals bijvoorbeeld een reiziger die aan het raam van een treincoupé zit en aan iemand die bij het gangpad zit beschrijft hoe het uitzicht verandert voor zijn ogen’ (1913c; 6: 197). Hierachter steekt de gedachte dat het onbewuste niet bereikt wordt door een logisch verhaal of wanneer de dokter de patiënt uitvraagt. Er moet ruimte zijn voor het onverwachte. Freud heeft de achtergrond van zijn werkwijze beschreven en daarbij gewezen op de geschriften van Ludwig Börne, wiens De kunst om in drie dagen een oorspronkelijk schrijver te worden hem ongeweten beïnvloedde bij de ontwikkeling van zijn techniek. ‘Neem enkele vellen papier en schrijf drie dagen achtereen, zonder bedrog en huichelarij, alles op wat U te binnen schiet […]. Zo wordt men in drie dagen een oorspronkelijk schrijver! […] Oprechtheid is de bron van alle genialiteit en de mensen zouden spiritueler zijn, als ze zedelijker waren’ (Freud, 1920b; 8: 160v). De psychoanalytische behandeling steunt dus op de overtuiging dat de mens beter wordt zodra hij zijn originaliteit durft te laten spreken, zodra hij de verinnerlijkte maatschappelijke normen durft te laten voor wat ze zijn en zichzélf een oordeel gaat vormen. Het is derhalve begrijpelijk dat de psychoanalyse ooit werd gezien als gevaarlijk revolutionair en een bedreiging van de gevestigde orde. Zie ook Gelijkzwevende aandacht.