Jouissance

Jouissance is een origineel sleutelbegrip uit de lacaniaanse psychoanalyse en betekent (in een notariële context) letterlijk usufruct of vruchtgebruik. Het wordt doorgaans onvertaald gelaten hoewel sommigen het benoemen als genieten of (archaïscher) genieting. Pas na 1960 evolueert het tot een eigenstandig concept dat te onderscheiden valt van plezier of lust. Het lustprincipe stelt paal en perk aan de genieting, het begrenst de jouissance en gebiedt het subject paradoxaal zo weinig mogelijk te genieten. Jouissance behelst anderzijds een voortdurende neiging deze wet of grens te overschrijden en voorbij het  lustprincipe te gaan. Resultaat is dan niet een surplus aan plezier, maar eerder pijn. Het verbod op jouissance is inherent aan de symbolische structuur van de taal. Onze intrede in de symbolische orde hangt bovendien af van een bepaalde aanvankelijke verzaking aan de jouissance in het kader van het castratiecomplex. Het subject geeft er immers zijn poging de imaginaire fallus van de moeder te zijn op. Zo onttrekt hij zich aan en beschermt hij zich tegen een genieten van de (eerste) grote Ander die hem (incestueus) als vrucht gebruikt. Jouissance legt volgens Lacan het pad naar de dood (Lacan, 1969-70, p. 17). Haar onmogelijk genieten lijkt (alleen maar) verboden. In zoverre de drift een poging is op zoek naar jouissance door het lustprincipe te breken is elke drift een doodsdrift. Naar het eind van zijn onderwijs maakt Lacan (1972-73) nog verder onderscheid tussen fallische jouissance en vrouwelijke jouissance, die hij ook wel het genieten van de grote Ander noemt. De eerste vertoont gelijkenis met Freuds (als mannelijk beschouwde) libido, de tweede is supplementair, is onbegrensd en ligt op onnoembare en onverwoordbare wijze voorbij de fallus (ibid. p 69). [MK]