Substituutvoorstelling

Dit begrip gebruikt Freud in samenhang met de angsthysterie/fobie en het vormt het kernstuk van de psychodynamische verklaring daarvan. De substituutvoorstelling kan als compromis tussen het onbewuste en het bewuste worden opgevat. De ondraaglijke driftdrang wordt verdrongen, zonder daardoor zijn psychodynamische kracht te verliezen. Integendeel, hij dringt zich verder aan het bewustzijn op, hetgeen angst teweeg zou brengen. Om de angst te binden wijkt het voorbewuste/bewuste uit naar een substituut (bijvoorbeeld vader wordt vervangen door een paard in de fobie van Kleine Hans), dat enerzijds het verdrongene representeert en anderzijds de functie van tegenbezetting overneemt. De binding van de angst blijft echter labiel, want de confrontatie met de substituutvoorstelling roept weer angst op. Maar zij kan door andere afweeroperaties (bij de angsthysterie overwegend de vermijding) in toom gehouden worden. Het afweerkarakter van de substituutvoorstelling blijkt in de therapeutische situatie daaruit dat weerstand opduikt, zodra de verdrongen onbewuste voorstelling bewust dreigt te worden gemaakt (Freud, 1915e; 7: 81v). [DB]