Agressie

Gevoelens als boosheid, haat, wrok en sadisme worden in de psychoanalyse onder agressie gerekend. Agressie is dus een weinig nauwkeurige verzamelnaam voor velerlei affecten, die in hun concrete context preciezer moeten worden begrepen en benoemd. De theorie van de agressie is door Freud betrekkelijk laat ontwikkeld, mede omdat zijn collega en leerling Adler er zo’n exclusieve nadruk op legde. In 1912b beschrijft hij de vijandigheid en de ambivalentie in de overdracht.

Agressie kan voor iemand nodig zijn om zich te doen gelden, om voor vitale noden op te komen of voor die van zijn/haar kinderen. Vooral in combinatie met liefde en seksualiteit kan agressie positief en noodzakelijk zijn. Het kan ook de motor zijn voor het bereiken van bepaalde doelen, bijvoorbeeld in het werk. Destructief wordt agressie als zij door driftontmenging een eigen leven gaat leiden, als mensen er plezier in gaan scheppen anderen te kwellen of ongebreideld uiting gaan geven aan hun haat. Dat kan het geval zijn wanneer iemands zelfgevoel ernstig is gekwetst, in de zogenaamde narcistische woede. Het is dus van het grootste belang in een psychoanalyse te onderkennen waar de agressiviteit uit voortkomt: betreft het een narcistische krenking (zie Narcisme), is het gevoel van eigenwaarde in het geding, voelt iemand zijn liefde verworpen, schaamt men zich – alsof men een blauwtje gelopen had – enzovoort? Uit de hand lopende agressie waarin mensen elkaar ellende bezorgen, is een van de ernstigste bronnen van onbehagen in de cultuur (Freud, 1930a en de redactionele inleiding daarop). De idee dat mensen eigenlijk altijd lief zijn voor elkaar is Freud vreemd en hij beschouwt die zienswijze als gevaarlijk naïef. Levens– en doodsdrift worden soms op één lijn gesteld met seksualiteit en agressie.