Negatieve therapeutische reactie

Vorm van weerstand binnen de psychoanalytische behandeling, waarbij een verslechtering optreedt wanneer het doel van de psychoanalyse binnen handbereik lijkt. Dit verschijnsel is terug te voeren op een onbewust schuldgevoel dat aan moreel masochistische karakters eigen is. ‘Personen bij wie dit onbewuste schuldgevoel oppermachtig is, verraden zich in de analytische behandeling door de prognostisch zo onaangename negatieve therapeutische reactie’ (Freud, 1933a; 10: 169). ‘Voor de patiënt zelf echter is dit schuldgevoel stom, het zegt hem niet dat hij schuldig is, hij voelt zich niet schuldig maar ziek. [H]ij zal zich aan de plausibelere uitleg houden dat voor hem de analytische kuur niet de juiste remedie is’ (Freud, 1923b; 8: 412).

Het hoeft niet altijd om schuldgevoel te gaan. Tegen het einde van de behandeling nemen de weerstand en de klachten altijd toe, in geslaagde gevallen voor korte tijd. Ooit was de neurotische oplossing de minst kostbare, de meest aan de omstandigheden aangepaste. Het kost moeite om deze vertrouwde oplossing op te geven, ook al kent men de nadelen ervan. Zie Termineren, Verlatingsangst en  Ziektewinst.