Overdracht

Verschijnsel binnen de psychoanalytische behandeling waarbij emoties uit de kinderjaren worden herhaald en met grote intensiteit opnieuw beleefd aan de analyticus. Overdracht is het onbewuste aan het werk. Het verschijnsel komt ook buiten de analytische setting vaak voor. Dit is een van de belangrijkste begrippen uit de theorie en de praktijk van de psychoanalyse. Niet voor niets schrijft Freud: ‘Wie erkent dat overdracht en weerstand de draaipunten van de behandeling zijn, die behoort nu eenmaal reddeloos tot het wilde leger [van psychoanalytici]’ (1960a, brief aan Groddeck, 5-6-1917). Freud kwam tot de ontdekking dat veel emoties die in de gesprekken aan hem werden beleefd, nauwelijks voor hem bestemd konden zijn, maar dat het heruitgaven waren van oude gevoelens, die oorspronkelijk betrekking hadden op andere personen, naar wier innerlijk beeld de psychoanalyticus werd beleefd. Zie 1912b en 1916-17a; 7: 578v. Voor Freud vormde overdracht vooral een uiting van weerstand tegen de vrije associatie. Na Freud werd overdracht minder als weerstand gezien en meer als de belangrijkste uiting van het onbewuste: de analysand vertelt en vertelt, maar in de overdracht komt datgene naar boven wat hij vergeten leek te zijn. Bijvoorbeeld: de patiënt zegt alleen maar gevoelens van liefde voor zijn ouders gekoesterd te hebben, maar waar komt dan die onmiskenbare haat vandaan voor de psychoanalyticus die niets misdaan heeft? Zo kan ook iemands diepe, weggestopte liefde voor een ouder tevoorschijn komen. De overdracht wordt “positief” genoemd als het om vriendelijke gevoelens van de patiënt voor de analyticus gaat, en “negatief” als het afwijzende gevoelens betreft. In alle communicatie met onze medemensen speelt overdracht een rol, ook in kunst en literatuur, zowel in het scheppingsproces als in de beleving ervan. Zie ook Enactment, Verondersteld wetend subject en Zelfobjectoverdracht.