Toegepaste psychoanalyse

Het eerste voorbeeld van psychoanalytische interpretatie van een literair werk vinden we in een brief van Freud aan Wilhelm Fliess uit 1898. Daarin schrijft Freud dat hij in C.F. Meyers roman Die Richterin een aantal thema’s heeft ontdekt zoals familieroman, verleiding, verboden seksuele verlangens en perversie. Deze thema’s worden door hem later in zijn klinische werk behandeld. De literatuur zou een belangrijke bron blijven voor de vorming van de psychoanalytische theorie, en werd tevens een dankbaar object van psychoanalytische interpretatie. Freud (1913j) wijst erop dat er naast het praktische therapeutische bedrijf ook andere gebieden zijn waar de psychoanalyse een vooraanstaande rol kan spelen. Hij noemt onder andere de taalwetenschap, de filosofie, de cultuurgeschiedenis, de kunstwetenschappen, de sociologie en de opvoedkunde. Deze disciplines zouden kunnen profiteren van de toepassing van de psychoanalytische theorie, waarmee de benaming “toegepaste psychoanalyse” wordt geboren. Freud geeft zelf het voorbeeld met zijn studies over Leonardo da Vinci en Michelangelo, Jensens Gradiva en Hoffmans Vertellingen, maar zijn grote werken over religie en cultuur kunnen ook als voorbeelden van toegepaste psychoanalyse worden beschouwd.

Vooral in de literatuurkritiek vond de toegepaste psychoanalyse ingang. Daar waar Freud en zijn eerste volgelingen zich concentreerden op de analyse van literaire personages en van de auteur, zochten latere literatuurcritici naar verborgen betekenissen en manifestaties van onbewuste conflicten en verlangens in de literaire tekst. De toegepaste psychoanalyse is echter altijd freudiaans van toon en opzet gebleven. Ook in de filmwetenschap en de culturele analyse kreeg de toepassing van freudiaanse theorieën een plaats. De psychohistorie, de toepassing van de psychoanalyse op de geschiedschrijving, toont aan dat er meerdere gebieden zijn waarin de psychoanalyse een interessante bijdrage kan leveren. Dit geldt in het bijzonder voor biografisch onderzoek. Hoewel tegenwoordig steeds minder van ’toegepaste psychoanalyse’ wordt gesproken, is de psychoanalyse nog altijd aanwezig in allerlei vormen van interdisciplinair onderzoek. [SL]